PROTEST

Sprzeciwiamy się wprowadzaniu społeczeństwa w błąd przez Ministerstwo Środowiska informacjami, że pomiary olfaktometryczne (zgodne z EN 13725:2003, prEN 16841:2015 i podobne) nie są obiektywne i ilościowe. Takie opinie są przytaczane dla usprawiedliwienia przerwania prac nad „ustawą odorową” i rozpoczęcia realizacji zadania: „Lista substancji i związków chemicznych, które są przyczyną uciążliwości zapachowych”. Nie ma merytorycznego uzasadnienia obu decyzji.

Dnia 29 października br. skierowaliśmy do Ministra Środowiska pismo, którego kopię zamieszczamy poniżej. Mamy nadzieję, że ten protest zyska Państwa poparcie i skłoni Resort Środowiska do realizacji zapisów o ograniczaniu uciążliwości zapachowej, zamieszczonych w Prawie Ochrony Środowiska w roku 2001 (regulacja w trybie rozporządzenia) lub do prac nad przygotowanymi już projektami Ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej (2008, 2009).

Do najważniejszych spośród zadań naukowo-badawczych , które podejmujemy w Pracowni od początku lat 90. XX wieku, zaliczamy badania prowadzące do umocnienia podstaw prawnej ochrony zapachowej jakości powietrza (kierunek 1 – doskonalenie metod monitoringu emisji, imisji i skuteczności dezodoryzacji, prognozowanie zapachowej uciążliwości i weryfikacja prognoz). W latach wcześniejszych zajmowaliśmy się psychofizyką węchu – usilnie poszukiwaliśmy korelacji między zapachem i składem modelowych i rzeczywistych mieszanin odorantów (zob. kierunek 2 – Wyjaśnienie zależności zapachu mieszanin związków zapachowych od stężeń ich składników, B. Wyszyński – praca doktorska, zob. też: Wikibooks Uciążliwość zapachowa > Percepcja zapachu mieszanin odorantów). Wyniki naszych prób wyjaśnienia mechanizmu węchowych interakcji, tj. synergizm, maskowanie lub neutralizacja zapachów, doprowadziły do spostrzeżeń interesujących z punktu widzenia psychofizyki lecz nie satysfakcjonujących w świetle potrzeb ochrony środowiska (zob. np. J. Kośmider, Model analizatora intensywności zapachu, Archiwum Ochrony Środowiska 2003). Niepowodzenia te skłoniły nas do sformułowania koncepcji systemu GC-NN (kierunek 3; zob. też: artykuł System GC-NN w Wikipedii), powszechnie dostępnego odpowiednika elektronicznego nosa (zob. grant KBN 1544/T09/2001/2) .

Z prób wykorzystania korelacji skład–zapach w procedurach monitoringu jakości powietrza zrezygnowano również w krajach zachodnioeuropejskich, Japonii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii. W krajach europejskich stwierdzono konieczność podjęcia prac zmierzających do obiektywizacji i normalizacji przez CEN sensorycznych metod pomiarów stężenia zapachowego (c_od [ou_E/m ³]) i emisji zapachowej (q_od [ou_E/s]), gwarantujących powtarzalność i odtwarzalność wyników (zob. olfaktometria w inżynierii środowiska).

Zastosowanie olfaktometrycznie oznaczonych wartości emisji q_od [ou_E/s] i referencyjnego modelu rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń wielokrotnie umożliwiło nam udzielenie pomocy w sprawach dotyczących ochrony zapachowej jakości powietrza w warunkach rzeczywistych (zob. np. wykaz prac zleconych, obejmujących wykonanie pomiarów olfaktometrycznych i wykaz ekspertyz, opracowanych w okresie styczeń 2013 - luty 2015).

W drugiej połowie lat 90. XX wieku przygotowaliśmy projekt krajowej strategii zmniejszania zapachowych uciążliwości. (przyjęty do dalszych prac legislacyjnych w roku 1997). W następnych latach uczestniczyliśmy w pracach Ministerstwa Środowiska nad tekstem pierwszej wersji Prawa Ochrony Środowiska (2001) i kolejnymi projektami rozporządzenia wykonawczego do art. 86, dotyczącego standardów zapachowych (w roku 2006 artykuł uchylono, pozostawiając art. 222, ust. 5, 6 i 7).

W roku 2004 otrzymaliśmy zamówienie Polskiego Komitetu Normalizacyjnego na przygotowanie polskiej wersji Normy Europejskiej EN 13725:2003 (B. Krajewska – tłumaczenie, J. Kośmider – weryfikacja). Normę PN-EN 13725 ustanowiono w roku 2007. Jej ukazanie się miało być warunkiem wprowadzenia w życie niemal gotowego już rozporządzenia wykonawczego do art. 86 POŚ. Do realizacji tego zamierzenia nie doszło. Zapisy tego artykułu zostały uchylone, a w Ministerstwie podjęto poszukiwania innych sposobów rozwiązania wciąż nasilającego się problemu odorów (zob. np. wystąpienie Naczelnika Wydziału Ochrony Atmosfery, MŚ Romana Głaza na Seminarium RTP 26398: Ograniczanie uciążliwości odorowych w roku 2008). Powstały kolejne projekty Ustawy o ograniczaniu uciążliwości zapachowych (projekt 2008, projekt 2009, założenia do projektu 2010). Były one wzorowane na rozwiązaniach stosowanych w wiodących krajach świata (zob. np. Standardy zapachowej jakości powietrza, Krajewska B., Kośmider B. 2005) i przewidywały stosowanie olfaktometrycznych procedur kontrolno pomiarowych.

W tych latach nieustannie rosła liczba skarg na uciążliwości zapachowe, kierowanych m.in. do Rzecznika Praw Obywatelskich, który – po przeanalizowaniu swojej korespondencji z Ministerstwem w latach 2006–2013 – doprowadził do zorganizowania 11 czerwca 2014 roku poświęconego tej sprawie posiedzenia Komisji Środowiska Senatu RP (notatka, stenogram, retransmisja). W czasie posiedzenia przedstawiciel MŚ podważył wartość olfaktometrycznych procedur kontrolno-pomiarowych, które były podstawą projektów aktów prawnych przygotowywanych od kilkunastu lat.

Na przełomie lat 2014/ 2015 Ministerstwo wycofało się z prac nad ustawą na rzecz „Listy substancji i związków chemicznych, które są przyczyną uciążliwości zapachowych” i Kodeksu Dobrych Praktyk (zob. np. odpowiedź MŚ na interpelację posłów Bogdana Rzońcy i Jana Warzechy, "Kodeks dobrych praktyk dla samorządów" zamiast "ustawy odorowej"?).

Sprzeciwiamy się realizacji tych planów Ministerstwa, które przewidują całkowite odejście od zasad olfaktometrii, ponieważ:

Większość zapachowo uciążliwych instalacji to źródła wieloskładnikowych mieszanin związków chemicznych; nie wszystkie z ich składników mogą być wykryte i zidentyfikowane ze względu na zbyt niskie stężenia; znaczna część jest wyczuwalna węchem przy stężeniach rzędu ppt (analizy są trudne i kosztowne), dla wielu z nich nie oznaczono wiarygodnych wartości stężeń progowych wyczuwalności.
Nie jest możliwe przewidywanie rodzaju i siły zapachu mieszaniny na podstawie wyników trudnych i kosztownych analiz nawet wówczas, gdy uzyskany zbiór danych jest kompletny (wieloletnie badanie psychofizyki węchu nie doprowadziły dotychczas do opracowania wiarygodnych modeli interakcji węchowych).
Istnieją znormalizowane procedury pomiarów olfaktometrycznych, wprowadzone jako wspólna dla krajów UE podstawa działań w ramach ochrony ludności przed uciążliwością zapachową:
- pomiary emisji zapachowej: norma PN-EN 13725:2007 Oznaczanie stężenia zapachowego metodą olfaktometrii dynamicznej
- badania jakości powietrza w otoczeniu emitorów (końcowy projekt prEN 16841 Ambient air - Determination of odour in ambient air by using field inspection; CEN/TC 264/WG 27):

– DIN EN 16841-1:2015-04 ; wersja angielska: Ambient air - Determination of odour in ambient air by using field inspection - Part 1: Grid method; wersja niemiecka: Außenluft – Bestimmung von Geruchsstoffimmissionen durch Begehungen – Teil 1: Rastermessung (badania długofalowe w siatce punktów pomiarowych w otoczeniu źródeł odorów; określanie stopnia uciążliwości zapachu)

– DIN EN 16841-2:2015-04; wersja angielska: Ambient air – Determination of odour in ambient air by using field inspection – Part 2: Plume method; wersja niemiecka: Außenluft – Bestimmung von Geruchsstoffimmissionen durch Begehungen – Teil 2: Fahnenmessung (krótkofalowe pomiary w zasięgu oddziaływania smugi zanieczyszczeń emitowanych ze źródła, wykonywane w różnych znanych sytuacjach meteorologicznych, umożliwiające oszacowanie emisji zapachowej metodą wstecznego modelowania dyspersji, metoda iteracyjna).